Thiết kế dàn trang báo (cơ bản)

Trình bày là khâu rất quan trọng trong quy trình làm báo, không có nó, tờ báo không thể in ra và phát hành được. Mặt khác, trình bày báo không chỉ gắn bó mật thiết với nội dung, tôn nội dung lên mà còn góp phần thể hiện khuynh hướng và phong cách của tờ báo.
Những kiến thức về trình bày báo không chỉ dành cho họa sĩ chuyên làm công việc này mà còn cần cho tất cả các phóng viên, biên tập viên và những người làm công tác quản lý. Sự đồng thuận trong ý tưởng xây dựng nội dung và hình thức sẽ thúc đẩy quá trình cải tiến và nâng cao chất lượng các ấn phẩm báo chí nhanh hơn.
Lên ma-két và trình bày báo nhằm các mục đích sau:
- Thể hiện rõ nội dung và tạo ra những điểm nhấn cần thiết của một trang báo cũng như cả số báo.
- Bố trí ảnh, sơ đồ minh họa hợp lý, sử dụng các cỡ chữ và kiểu tít có hiệu quả sao cho trang báo đẹp và thoáng.
- Nếu báo in màu, còn thể hiện nghệ thuật phối hợp các gam màu để tạo nên giá trị thẩm mỹ cao.
Ngoài yêu cầu tạo sự bắt mắt, lên ma-két và trình bày báo còn phải quan tâm đến yêu cầu dễ tìm, dễ đọc của độc giả.
Lớp học thiết kế trang báo cho các phóng viên trẻ báo Hànộimới đã được triển khai từ đầu tháng 3, thực hiện chủ trương lớn của BBT là cải tiến mạnh mẽ cả về nội dung và hình thức các ấn phẩm Hànộimới. Một số phóng viên qua lớp học đã phần nào nhận thức được công việc thiết kế ma-két, tuy nhiên trình bày báo có một số nguyên tắc nhất định (cũng như trong việc viết bài, đưa tin...) cần phải tuân thủ. Đây là những nguyên tắc đã được các nhà xuất bản, các nhà in, tòa soạn báo... trên thế giới coi là quy chuẩn:
- Một trang báo chỉ dùng nhiều nhất 5 kiểu chữ, mỗi kiểu chữ có một chức năng riêng biệt:
+ Đầu đề (tít dẫn)
+Tít chính
+ Sapô
+ Nội dung
+ Chú thích ảnh
1. Nội dung (text): Nên dùng kiểu chữ có chân, co 9,5 hoặc 10, cách dòng 10, báo ta đang dùng chữ Arial co 9,5, cách dòng 9,5 (theo nghiên cứu, chữ Time dễ đọc nhất).
2. Tít: Nên dùng kiểu chữ không chân và chữ thường. Chữ Helvetlns đậm, hẹp ngang, tốn ít diện tích trông chắc, khỏe nên được ưa dùng, nhất là những tít bài dài và dùng cho tít tin. Chữ Black, Avant, Arial, Time cũng là những kiểu chữ hay được dùng. Chữ hoa rất khó đọc, không nên dùng. Chữ hoa chỉ dùng trong trường hợp tít rất ngắn, chỉ 2 hoặc 3 từ, hoặc với những sự kiện đặc biệt quan trọng.
3. Tít dẫn: Nên đồng nhất; chọn kiểu nào cũng được nhưng phải thống nhất và co chữ to vừa phải, không nên để chữ đậm (bold) để không át tít chính. Chữ Arial, Avant, Time hoa (co 13-14-15) thường được dùng cho tít dẫn.
4. Sapô: Với nhiệm vụ là một trong những "cửa vào thông tin" đầu tiên, là điểm thu hút bạn đọc đến với bài viết, sa-pô nên chọn kiểu chữ đậm, chắc khỏe vì vậy kiểu chữ Helvetlns (co 11-12) thường được ưu tiên lựa chọn.
5. Chú thích ảnh: Dùng kiểu chữ khác với kiểu chữ nội dung bài, có thể để nghiêng (italic) hoặc đậm (bodl) để phân biệt với các đơn vị thông tin khác.
6. Hộp thông tin: Nên cho vào khung (có thể vuông, elip, tròn) và cũng chọn một kiểu chữ khác với nội dung (text) hoặc dùng chữ đậm (bold), nghiêng (italic) và để ở những vị trí hợp lý trong bài. Có thể coi hộp thông tin như một cái ảnh, có thể ở giữa bài hoặc ở các góc, có thể lót nền nhạt (10%).
7.ảnh: Chiếm 40% diện tích trang báo là hợp lý nhất. Trung bình có khoảng 3-4 ảnh trên trang báo khổ A2, trong đó có 1 ảnh cỡ 3 cột (14x9cm) dọc hoặc ngang, hoặc ảnh 4 cột (18,8x14cm) và 2 ảnh 2 cột (9x6cm), dọc hoặc ngang, hoặc ảnh 1,5 cột (7x5cm). Bắt buộc phải có chú thích ảnh.
Bố cục một trang báo (với báo ta hiện nay)
- Cột tin chiếm hai cột bố trí dọc bên phải, lót tờ-ram 10-12%, mỗi tin khoảng 150 đến 200 chữ là vừa, có ảnh đi kèm tin hoặc một ảnh độc lập (8,5x6cm) hoặc (6x8cm).
- Bài "đinh" khoảng 1000 từ nên đặt trên cùng (cả 6 cột) hoặc 4 cột, hoặc 3 cột (để bên trái) có ảnh hoặc hộp thông tin.
- Bài thứ hai khoảng 700 - 800 chữ (có ảnh) nên để dưới.
- Một ảnh độc lập có thông tin với yếu tố ảnh "đinh" của trang báo là điều kiện bắt buộc của BBT. Có thể là ảnh 4 cột (18,8 x 14cm), hoặc 3 cột (14x9cm, 9x14cm), thậm chí 2,5 cột (12x7,5cm)...
- Chuyên mục: Khoảng trêndưới 300 chữ là vừa.
- Sơ đồ, biểu đồ và các hộp thông tin rất thu hút người đọc vì dễ theo dõi, các đơn vị thông tin này cũng là các nguyên liệu để trình bày báo đẹp hơn, hấp dẫn hơn.
Hy vọng rằng, việc cung cấp một số nguyên tắc và kinh nghiệm trong thiết kế ma-két và trình bày báo sẽ giúp các phóng viên trẻ thực hiện tốt hơn trang báo của mình trong thời gian tới, đúng như TBT Nguyễn Xuân Trình đã nói: "Không ai thể hiện ý tưởng tốt nhất của trang báo bằng chính người viết ra nó".

10 thủ thuật thiết kế báo in
Cầm trên tay một tờ tuần báo thể thao cũng thuộc hàng danh tiếng, yếu tố thống nhất duy nhất mà tôi thấy là... font chữ cho tên tác giả. Còn lại thì cứ là "linh tinh xòe". Tít mỗi nơi một kiểu, trang trí vô tư, trang thì kín đặc chữ, trang thì đặt chình ình một cái ảnh ở chỗ không hợp lý tí nào.
Đến font chữ cho nội dung (body text) thỉnh thoảng còn bị "đệm" một loại khác, cứ cho là do lỗi kỹ thuật chứ không phải chủ ý, nhưng riêng về font để làm tiêu đề thì có để đếm ra đến hơn 15 loại, nếu tính cả chữ ngả chữ nghiêng, chữ đậm chữ nhạt, chữ béo chữ gầy, thì tổng số phải gấp đôi. Chỉ tính số font trên các tiêu đề được đưa ra trang nhất đã có đến 6 loại với 4 màu khác nhau.

Cách đặt ảnh minh họa trong bài thì nhìn thoáng qua cũng biết là kiểu thích đặt đâu bèn cho vào đó chứ chẳng thấy logic gì. Có cái ảnh còn được kéo tụt xuống tận mép báo, thò ra khỏi cả đường bo của hộp. Chất lượng ảnh thì khỏi phải nói - cái thì nét căng, cái thì mờ mịt như là... photocopy. Vui nhất là có một bài ở nửa trên của trang 2, thấy bàn tay chỉ đường, hướng mắt theo thì thấy phần còn lại nằm ở... nửa dưới của trang 3. Tất nhiên, với kiểu thiết kế như thế thì nhiều khi sẽ thấy những khoảng trắng thật ngớ ngẩn.

Một số tạp chí của Việt Nam trình bày khá "ổn" nhưng cái tỉ lệ này quá ít ỏi. Chỉ cần cầm khoảng mươi loại báo ngày và hai chục tờ tạp chí trên bất kỳ sạp báo nào và đem ra "soi" thì sẽ thấy sự thất vọng ở trên đây không giảm đi được bao nhiêu. Ngay cả với những nhật báo tiếng tăm nhất, nội dung được cho là hấp dẫn nhất thì vấn đề thiết kế trang vẫn nhiều khi trong tình trạng "hồn nhiên như cô tiên" chứ không thấy dáng dấp của một "dân chuyên nghiệp".

Có lẽ không nhiều nghề có cái điểm đặc trưng khá kỳ lạ như nghề thiết kế báo: đó là làm ra một sản phẩm đẹp để độc giả chú ý đến... một sản phẩm khác. Nhiều họa sĩ thiết kế mải thi triển trình độ, to son điểm phấn với những khung màu, font chữ mà quên mất mục tiêu là thu hút độc giả vào phần nội dung bài. Trong khi đó, những người khác lại coi thường cái việc quan trọng này, cứ bạ đâu đắp đấy, nghĩ chuyện đổ bài, chọn chữ, ghép ảnh, dàn trang cứ như cuốc vườn, thành hàng thành luống là được.

Mạng IJNet của Trung tâm các Nhà báo Quốc tế giới thiệu một số thủ thuật thiết kế báo in như sau:

1. Tạo lập hệ thống cấp bậc. Độc giả chỉ cần nhìn lướt qua cũng phải thấy ngay những tin bài quan trọng nhất trên trang báo. Mỗi trang đều phải có trọng tâm.

2. Tạo trung tâm thị giác. Theo kết quả điều tra, hơn 80% độc giả bắt đầu đọc một trang báo từ hình chủ đạo. Mỗi trang báo nên có một hình ảnh thu hút sự chú ý - có thể là ảnh/hình minh họa của bài viết chính trên trang đó. Tác động trung tâm thị giác là một trong những yếu tố quyết định giá trị tin tức của trang.

3. Tổ chức tốt. Do độc giả không có nhiều thời gian, thông tin trên trang báo phải được tổ chức tốt để tránh gây khó hiểu. Phải đảm bảo rằng thiết kế giúp làm nổi bật những câu hỏi mà độc giả sẽ nêu lên về những thông tin được đăng tải.

4. Sự tương phản. Những trang thiết kế thành công sẽ có các yếu tố theo chiều dọc và theo chiều ngang. Phải có những yếu tố chủ đạo và yếu tố phụ, những tiêu đề chính và những tít thứ yếu.

5. Màu sắc. Dùng màu sắc để thông báo chứ không phải để trang trí. Biết sử dụng màu sắc hay không thể hiện ở việc dùng ảnh và đồ họa. Màu sắc cũng giúp dẫn dắt độc giả đi theo một trình tự nhất định. Các họa sĩ thiết kế cần nắm vững logic về cách sử dụng màu.

6. Kiểu chữ. Càng nhiều kiểu chữ thì độc giả càng thấy lộn xộn. Các biên tập viên nên dành nhiều thời gian để chọn tiêu đề thật ý nghĩa cho bài viết, hơn là loay hoay với việc nên dùng kiểu chữ nào.

7. Gây bất ngờ. Mỗi ngày phải mang đến cho độc giả một điều bất ngờ -- một tiêu đề, một bức ảnh, một câu chuyện hoặc hình đồ họa -- nó phải đặc biệt tới mức độc giả sẽ chuyền tay nhau đọc báo. Thiết kế có thể giúp tạo ra sự bất ngờ đó. Bí quyết ở đây là: hãy tạo nên điều gì đó đặc biệt cho trang báo.

8. Đừng cứng nhắc theo nguyên tắc. Nguyên tắc được đặt ra là để... bị phá vỡ, nhưng chỉ khi có lý do chính đáng. Không thể liên tục phá vỡ nguyên tắc chỉ đạo vì như thế là làm mất cải mốc chuẩn và không tạo ra được bất ngờ về thị giác cho độc giả nữa. Tuy nhiên các họa sĩ thiết kế nên mạnh sáng tạo từ những nguyên tắc cơ bản. Cứng nhắc quá sẽ gây ra sự buồn tẻ.

9. Kiên định. Mục nào đứng ở đâu thì ngày nào cũng phải ở đó để những độc giả bận rộn không mất công tìm kiếm thông tin.

10. Nội dung mới là quan trọng. Những thiết kế đơn giản nhưng năng động mới là thiết kế hiệu quả. Dù thế nào thì nội dung mới là phần quan trọng nhất trong trang báo, phải luôn nhớ rằng việc thiết kế trang phải là để độc giả chú ý vào nội dung./.